Obniżenie stóp procentowych, a faktura VAT opłacona po terminie – praktyczne konsekwencje

Rafael Poros, adwokat z kancelarii Filipiak&Babicz

Ewelina Szumska, adwokat z kancelarii Filipiak&Babicz

Jak wskazano w informacji po posiedzeniu Rady Polityki Pieniężnej, uchwała miała na celu ograniczać negatywne konsekwencje gospodarcze rozprzestrzeniania się koronawirusa, a w dalszej perspektywie sprzyjać ożywieniu krajowej aktywności gospodarczej. RPP dostrzegła także, że wiele krajów zapowiedziało, oprócz działań bezpośrednio skierowanych na zahamowanie rozprzestrzeniania się epidemii podjęcie działań z zakresu polityki fiskalnej, ograniczających straty gospodarcze związane z koronawirusem i czasowymi przestojami w działalności firm. Działaniem z zakresu polityki fiskalnej, o którym mówi RPP, jest zatem właśnie obniżenie wysokości stóp procentowych NBP.

Z uwagi na pogłębiający się szybko spadek aktywności w wielu gospodarkach oraz uwzględniając prognozy aktywności gospodarczej na świecie, które są znacząco rewidowane w dół, RPP 8 kwietnia 2020 r. podjęła kolejną uchwałę ponownie obniżającą wysokość stóp procentowych NBP. Podejmowane przez NBP działania mają, poza ograniczeniem negatywnych konsekwencji pandemii, wspierać utrzymanie stabilności makroekonomicznej i finansowej, aby w efekcie działania te ograniczyły ryzyko obniżenia się inflacji poniżej celu inflacyjnego NBP w średnim okresie. Powstaje zatem pytanie, czy i jakie skutki wywrze komentowana uchwała w sferze majątkowej przedsiębiorców.

Niewątpliwie uchwała RPP będzie odczuwalna przez tych przedsiębiorców, którzy pozyskali środki (kapitał) na sfinansowanie swojej działalności gospodarczej kredytem inwestycyjnym lub obrotowym, pożyczką czy też leasingiem. Dla ułatwienia należy zacząć od wskazania, że stopy procentowe określają koszt pieniądza na rynku międzybankowym, wobec czego ich obniżenie powoduje z jednej strony spadek kosztu kredytu, a z drugiej strony niższe oprocentowanie lokat. Obniżenie stóp procentowych NBP wpływa bowiem na obniżenie stawki referencyjnej WIBOR1, a spadek ten może obniżyć oprocentowanie pozyskanego kapitału (w walucie PLN), a w konsekwencji zmniejszyć wysokość rat. Po drugie, umowy, na podstawie których dochodzi do pozyskania kapitału, mogą zawierać klauzulę stałego albo zmiennego oprocentowania. Obniżenie stóp procentowych NBP może wpłynąć zatem na sytuację finansową tylko tych przedsiębiorców, których umowy zawierają drugą z nich, czyli zmienną stopę procentową.

Pamiętajmy, że choć obniżenie stóp procentowych NBP powoduje obniżenie stawki referencyjnej WIBOR, to nie następuje ono proporcjonalne. Co więcej, obniżenie stawki referencyjnej WIBOR nie musi automatycznie spowodować, że zmniejszeniu ulegnie oprocentowanie pozyskanego kapitału, a w konsekwencji wysokość rat. Istotne jest, że to treść umowy wskazuje na warunki zmiany oprocentowania–a zatem czy, o ile i od kiedy zmniejszeniu ulegnie wysokość rat. Może być zatem tak, że obniżenie rat nastąpi dopiero po kilku miesiącach od wprowadzonej przez RPP zmiany stóp procentowych NBP, a nawet może się okazać, że ich wysokość pozostanie w niezmienionej wysokości.

Zmiany dokonane uchwałami RPP nie wymagają także aneksowania umów, bo wystarczające jest przekazanie stosownej informacji o zmianie oprocentowania, tj. jego aktualnej wysokości oraz dacie początkowej, od której w tej nowej wysokości obowiązuje (w praktyce przekazanie takiej informacji może nastąpić poprzez przesłanie zaktualizowanego harmonogramu spłaty rat). Ocena wpływu obniżenia stóp procentowych NBP na wysokość rat wymaga zatem każdorazowo dokonania wnikliwej analizy treści umowy, a w szczególności tych jej postanowień, które określają warunki zmiany stopy procentowej.

Komentowana uchwała RPP doprowadziła m.in. do obniżenia stopy referencyjnej NBP, a to od jej wysokości zależy maksymalna wysokość oprocentowania pozyskanego kapitału (np. na podstawie umowy kredytu czy pożyczki). Co istotne, wszelkie postanowienia umowne, które przewyższają ustawowe progi procentowe, są nieważne, a tym samym nie wiążą stron.

Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami Kodeksu cywilnego maksymalna wysokość odsetek należnych za korzystanie z kapitału nie może przekraczać progu8% w stosunku rocznym (było 10%). Obniżenie stopy referencyjnej NBP wpływa także bezpośrednio na wysokość oprocentowania naliczanego od zadłużenia przeterminowanego (tzw. odsetki karne). To bowiem nie może przekroczyć aktualnie progu 12% w stosunku rocznym (było 14%). Zmiany wprowadzone przez RPP wpłyną także na tych przedsiębiorców, którzy zawarli umowy z oprocentowaniem zadłużenia przeterminowanego, obliczanego n apodstawie stopy lombardowej NBP (dotyczy zasadniczo umów zawartych do końca 2015 roku). Tutaj zmiana jest jeszcze bardziej odczuwalna, ponieważ dotychczas stopa ta wynosiła 2,5%, a obecnie jedynie 1% w stosunku rocznym.

Oprocentowanie kapitału przeterminowanego w tych umowach, które wprowadzają jego ograniczenie do czterokrotności wysokości stopy lombardowej NBP, nie może zatem aktualnie przekroczyć progu 4% w stosunku rocznym (było 10%).

Obniżenie stóp procentowych NBP to także ukłon w kierunku tych przedsiębiorców, którzy nie są w stanie zapłacić w terminie za dostarczony towar lub świadczoną usługę, w związku z czym za okres powstałego opóźnienia wierzyciel ma prawo żądać zapłaty odsetek. Oczywiście w pierwszej kolejności to umowa może wskazywać wysokość odsetek, które będzie trzeba zapłacić wierzycielowi z uwagi na przekroczenie terminu płatności–te także nie mogą jednak przekroczyć progu 12% w stosunku rocznym (było 14%).

Jeżeli natomiast umowa milczy na ten temat (czyli nie wskazuje wysokości odsetek za opóźnienie, co też najczęściej ma miejsce w obrocie gospodarczym), to wówczas należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości 6% w stosunku rocznym (było 7%). Wyższe odsetki za opóźnienie należą się natomiast w transakcjach handlowych, bo–8,5% (jeżeli dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym) lub 10,5% (pozostali dłużnicy) w stosunku rocznym (było odpowiednio: 9,5% lub 11,5%). Dla przypomnienia należy dodać, że transakcje handlowe to zasadniczo tylko te, w których stronami umowy są np. przedsiębiorcy lub osoby wykonujące wolny zawód i nie obejmują m.in. czynności bankowych.