Ulga na złe długi do poprawki? Poznaj wyrok TSUE wydany w „polskiej” sprawie

NSA w grudniu 2018 r. (sygn. sprawy: I FSK 2261/15) zwrócił się z pytaniem prejudycjalnym do TSUE, czy dopuszczalne jest wprowadzenie w prawie krajowym ograniczenia możliwości obniżenia podstawy opodatkowania w razie częściowego lub zupełnego niewywiązania się z płatności ze względu na określony status podatkowy dłużnika i wierzyciela.

Zdaniem TSUE zaprezentowanym w wyroku z 15 października 2020 r. o sygn. akt C-335/19, co do zasady fiskus nie może pobrać z tytułu VAT kwoty wyższej od tej, którą otrzymał podatnik VAT. Przedsiębiorca w rozliczeniach tego podatku działa natomiast jako pewien „inkasent podatkowy na rzecz państwa”, zaś podatek obciąża konsumpcję (zasada neutralności). Przy czym formalności, jakie mają spełnić podatnicy, aby móc skorzystać z prawa do obniżenia podstawy opodatkowania VAT, winny ograniczać się do wykazania, że po zawarciu transakcji zapłata części bądź całości wynagrodzenia ostatecznie nie zostanie otrzymana.

W opinii TSUE, kwestia czy dłużnik jest podatnikiem VAT w dniu dostawy towarów albo świadczenia usług, nie przesądza, czy istnieje ryzyko, iż wierzytelność nie zostanie odzyskana. Także obowiązek obniżenia VAT naliczonego nie zależy od zachowania statusu podatnika. Kluczowy jest bowiem jednak status podatnika w chwili powstania prawa do odliczenia. Dotyczy to również wierzyciela (jego statusu z okresu wykonania czynności podlegającej VAT) – stąd może on, nawet po utracie statusu podatnika, dokonać korekty podstawy opodatkowania.

Jak uznał więc Trybunał, polskie przepisy wykraczają poza granice zasady proporcjonalności. Jakkolwiek bowiem państwa członkowskie mają niemałą swobodę w ustaleniu warunków ulgi na złe długi, to jednocześnie mogą nałożyć tylko takie obowiązki, które uznają za konieczne w celu zapewnienia prawidłowego poboru VAT i zapobieżenia oszustwom podatkowym.

Warto dodatkowo zauważyć, że w wyroku z 8 maja 2019 r. w sprawie A PACK CZ (C 127/18) TSUE również uznał, że art. 90 dyrektywy 2006/112 stoi na przeszkodzie przepisom krajowym stanowiącym, że podatnik nie może dokonać korekty podstawy opodatkowania VAT w razie całkowitego czy częściowego niewywiązania się z płatności przez dłużnika kwoty należnej z tytułu transakcji objętej VAT, gdy dłużnik ten nie jest już podatnikiem VAT.